Św. Jan Henryk Newman
– Doktor Kościoła na III tysiąclecie

1 listopada 2025 roku

Papież Leon XIV ogłosił, że św. Jan Henryk Newman zostanie uroczyście ogłoszony Doktorem Kościoła 1 listopada 2025 roku, w uroczystość Wszystkich Świętych. Ten krok stanowi kulminację Jubileuszu Edukacji Światowej w Roku Świętym w Rzymie, podczas którego papież nada Newmanowi, obok św. Tomasza z Akwinu, tytuł współpatrona misji edukacyjnej Kościoła. Święty założyciel Oratorium św. Filipa Neri w Anglii jest zaliczany do najwybitniejszych intelektualistów i teologów nowożytności. Jego myśl jest przykładem jedności wiary, rozumu i edukacji.

Trzy warunki, jakie musi spełniać święty Kościoła katolickiego, by zostać czczonym jako Doktor Kościoła, to:

(a) wybitna doktryna ( eminens doctrina ),
(b) wybitna świętość życia oraz
(c) nadanie tytułu przez papieża lub prawomocnie zwołany sobór powszechny.

Cechy te, sformułowane przez kardynała Prospera Lambertiniego, późniejszego papieża Benedykta XIV (1675-1758), pozostają aktualne do dziś. Eminens doctrina stanowi centralny i „kwalifikujący” warunek ogłoszenia świętego Doktorem Kościoła; jest, by tak rzec, elementem konstytutywnym, który uzasadnia takie wyniesienie.

John Henry Newman był prawdopodobnie pierwszym, który nie spodziewał się, że pewnego dnia będzie czczony jako błogosławiony, święty, a nawet Doktor Kościoła. Krótko przed śmiercią, gdy ktoś nazwał go „świętym”, odpowiedział z charakterystyczną dla siebie pokorą: „Nie jestem stworzony do bycia świętym — to źle powiedziane. Święci nie są literatami; nie lubią klasyki, nie piszą opowiadań. Może jestem dobry na swój sposób, ale to nie jest sława… Wystarczy mi, żebym pastował buty świętych — gdyby kiedykolwiek święty Filip [Neri] w niebie potrzebował pastowania”.

Ciekawe jest również to, że Newman już w 1874 roku w liście do byłego anglikańskiego pastora Jamesa Spencera Northcote’a, który nawrócił się i przyjął święcenia kapłańskie w 1855 roku, wyraził swoje zdziwienie faktem, że żadna kobieta nie została nigdy ogłoszona Doktorem Kościoła: „Nie rozumiem, dlaczego kobieta nie została nazwana Doktorem Kościoła; bo chociaż św. Paweł mówi, że „powinna milczeć w kościele”, mówi o formalnym i publicznym nauczaniu, a nie o nadprzyrodzonych darach i wielkich dziełach jak u św. Katarzyny ze Sieny”. Dopiero w 1970 roku papież Paweł VI po raz pierwszy nadał tytuł Doktora Kościoła dwóm kobietom: dwóm wielkim mistyczkom Teresie z Ávili i Katarzynie ze Sieny.

Jakie zatem jest konkretne znaczenie tytułu Doktora Kościoła? Doctor ecclesiae to mężczyzna lub kobieta należący do Ludu Bożego, o wybitnej świętości i mądrości, którego nauka i mądrość nie ograniczały się do jego czasów, lecz do dziś stanowią źródło wskazówek, wiedzy i inspiracji. Wnosi on znaczący wkład w rozwój świętej nauki i doskonalenie życia kościelnego. Ogłoszenie Doktora Kościoła jest zatem czymś więcej niż tylko tytułem honorowym. Oznacza oficjalne uznanie doktryny świętego za wybitną – jako nauki, która może być bezpiecznie przyjęta i owocnie wykorzystana przez cały Lud Boży.

Nauczanie to, za pośrednictwem najwyższego Magisterium Kościoła, cieszy się szczególnym uznaniem i dlatego jest określane jako sana doctrina . Ogłoszenie Doktora Kościoła jest zatem zaleceniem samego Kościoła — zwłaszcza w odniesieniu do nauczania religijnego i teologicznego.

W debacie teologicznej argumenty Doktorów Kościoła — w przeciwieństwie do argumentów Ojców — są zazwyczaj zaliczane do argumentów „teologów”. Ich dogmatyczny konsensus, na mocy orzeczeń kościelnych, zyskuje szczególne znaczenie. Ponadto Doktor Kościoła otrzymuje wspomnienie obowiązkowe lub fakultatywne w Powszechnym Kalendarzu Rzymskim i jako takie jest czczony w liturgii Kościoła powszechnego.

Kardynał Newman, święty Jan Henryk, wyróżnia się wyjątkową rozległością i głębią swojej refleksji teologicznej. Jego wpływ rozciąga się na liczne obszary doktryny wiary i moralności, a jego refleksje nad wyzwaniami wiary pozostają niezwykle aktualne nawet dziś. Niezwykle płodny pisarz, Newman pozostawił po sobie ogromny dorobek, obejmujący traktaty teologiczne i kazania, medytacje duchowe, listy i pamiętniki (ponad 30 tomów!), poezję, modlitwy, powieści i eseje.

W modlitwie Anioł Pański z 28 września 2025 roku papież Leon XIV podkreślił, że John Henry Newman „wniósł decydujący wkład w odnowę teologii i zrozumienie doktryny chrześcijańskiej w jej rozwoju”. Newman uznał, że chrześcijaństwo — jak każdy żywy organizm — potrzebuje czasu, aby osiągnąć pełną dojrzałość. W swoim arcydziele „ Rozważania o rozwoju doktryny chrześcijańskiej”, napisanym w roku swojego nawrócenia, wykazał, że doktryna wiary Kościoła nie jest sztywną strukturą, lecz rozwija się organicznie na przestrzeni dziejów. Rozwój ten nie jest deformacją, lecz wyrazem wewnętrznej witalności: prawda pozostaje ta sama, ale jej forma pogłębia się i klaruje na przestrzeni wieków. Z każdym pokoleniem rozumienie wiary przez Kościół pogłębia się — tak jak święty Doktor Tomasz z Akwinu miał głębsze zrozumienie Trójcy Świętej niż pierwsi Ojcowie Kościoła.

Newman położył w ten sposób podwaliny pod głębsze teologiczne rozumienie ciągłości wiary. Jego siedem „notatek” lub kryteriów (w tym na przykład zachowanie poprzedniej doktryny itd.), które pojedynczo nie pozwalają na wydanie absolutnie pewnego osądu, lecz razem prowadzą do racjonalnego i uzasadnionego osądu, powinno służyć odróżnieniu autentycznych przemian od zwykłych dewiacji. Idea, że ​​Kościół w różnych epokach i kulturach może znaleźć nowe formy wyrazu tej samej prawdy, stała się kluczowym kluczem do nowożytnej myśli katolickiej — i wywarła decydujący wpływ między innymi na Sobór Watykański II, a zwłaszcza na konstytucję dogmatyczną Dei Verbum o Objawieniu Bożym (zob. DV, 8). Kardynał Joseph Ratzinger nazwał później doktrynę Newmana dotyczącą rozwoju doktryny wiary jedną z „decydujących i fundamentalnych koncepcji katolicyzmu” — stwierdził Ratzinger, „oddała ona w nasze ręce klucz do wprowadzenia myślenia historycznego do teologii… do myślenia teologicznie historycznie i w ten sposób do rozpoznania tożsamości wiary we wszystkich jej przemianach ” .

Zbliżające się ogłoszenie Johna Henry’ego Newmana trzydziestym ósmym Doktorem Kościoła przez papieża Leona XIV oddaje hołd nie tylko dziełu wyjątkowego myśliciela, ale także nieprzemijającej aktualności jego duchowego dziedzictwa. W czasach naznaczonych niepewnością, przemianami kulturowymi i napięciami teologicznymi, Newman wskazuje drogę do wiary zakorzenionej w prawdzie, a jednocześnie otwartej na pytania współczesności. Jego myśl jest i pozostaje — w pełnym znaczeniu tytułu, który mu nadano — lumen Ecclesiae, światłem dla Kościoła.

Paul Bernhard Wodrazka CO, Wiedeń