Liturgia kanonizacji św. Filipa Neri
LITURGIA KANONIZACJI ŚW. FILIPA NERI
w „Diariuszu” mistrza ceremonii Papieża Grzegorza XV, Paolo Alaleone de Branca – 12. 03. 1622[1]
Sobota dnia 12 marca 1622. W święto Świętego Grzegorza Papieża i Doktora Kościoła dzień uroczysty, w którym Najczcigodniejszy Pan Nasz Grzegorz z bożej opatrzności Papież Piętnasty uroczystym obrzędem i świętą czynnością kanonizował i do katalogu Świętych wpisał w Bazylice Świętego Piotra Błogosławionych Izydora Oracza, Ignacego Loyolę założyciela Towarzystwa Jezusowego, Franciszka Ksawerego z Towarzystwa Jezusowego wyznawców, Błogosławioną Teresę od Jezusa dziewicę założycielką zakonu Karmelitów Bosych i Błogosławionego Filipa Neriusza wyznawcę założyciela Oratorium Sanctae Mariae in Vallicella. Dla tej uroczystości odbyła się zwyczajem uświęcona procesja do Kaplicy Apostolskiej, która nazywa się Sykstusa IV, w której Papież otrzymał długą szatę z trenem, humerał, albę, cingulum, stułę, białą kapę z drogocenną klamrą i kosztowną mitrę. W tej procesji Papież był niesiony na tronie pod baldachimem trzymając w lewej ręce zapaloną świecę, poprzedzany przez Najdostojniejszych Panów Kardynałów i innych Prałatów przyodzianych w mszalne szaty oraz przez krzyż niesiony przez Apostolskiego Subdiakona, przygotowanego do śpiewania epistoły. Szli normalnymi schodami do Bazyliki Świętego Piotra a nie przez Plac Świętego Piotra z powodu zimna. Papież przyodziany w szaty nałożył kadzidło do trybularza z łódki, którą podawał Przełożony Kardynałów Prezbiterów; następnie Najdostojniejszy Pan Kardynał Ludovisius, bratanek Papieża, Prokurator wyżej wymienionych pięciorga Błogosławionych, podał Papieżowi dwie wielkie świece, jedną po drugiej, z należnymi ceremoniami i pocałunkami, które to świece zostały dane do niesienia w procesji i następnie do trzymania przy Papieżu w Bazylice Świętego Piotra, aż do końca kanonizacji, Najdostojniejszym Panom Oratorom Cesarza i Wenecjan; następnie dał trzecią świecę małą, którą niósł Papież. Potem Papież przy klęczniku przed ołtarzem, w zwyczajowym miejscu, bez mitry, zaintonował hymn „Ave Maris Stella” i tak dalej i uklęknął, i po odśpiewaniu przez kantorów pierwszych wersów wstał, i przyjąwszy mitrę usiadł na papieskim przenośnym tronie i zszedł do Bazyliki Świętego Piotra obrządkiem papieskim z baldachimem i procesyjnie w białych paramentach, po odmówieniu modlitwy przed Najświętszym Sakramentem wszedł do miejsca kanonizacji wspaniale ozdobionego i zasiadł na tronie papieskim po odmówieniu modlitwy przed wielkim ołtarzem i przyjmował wszystkich Kardynałów dla zwyczajowego aktu posłuszeństwa, Patriarchę, Arcybiskupów, Biskupów Asystujących i Biskupów nie asystujących gotowych do ucałowania kolana oraz Penitencjarzy Świętego Piotra gotowych do ucałowania stopy. Po ukończeniu tego zbliżył się do Papieża Najdostojniejszy Pan Kardynał Ludovisius Prokurator wszystkich Błogosławionych mających być kanonizowanymi, i stojąc na najniższym stopniu tronu między klęczącymi Panem de Zambeccariis Konsystorialnym Adwokatem i Mistrzem Ceremonii, Pan Adwokat wedle zwyczaju wniósł pierwszą prośbę do Papieża za wszystkich w imieniu Świętego Cesarskiego Majestatu, królów i książąt katolickich i tak dalej. Po dokonaniu pierwszej prośby w imieniu Papieża odpowiedział Pan Ioannes Ciampolus Sekretarz Papieski pięknym przemówieniem i tak dalej. Papież zszedł do klęcznika uklęknął z mitrą na głowie, wszyscy inni z mitrami, i zostały odśpiewane zwyczajne litanie jak w brewiarzu aż do „Agnus Dei” i „Heleison” włącznie. Po odśpiewaniu litanii Papież powrócił do tronu i usiadł, i zaraz została wniesiona druga prośba, bardziej nagląca niż pierwsza przez tego samego Pana Adwokata, i krótko odpowiedział tenże Pan Sekretarz. Papież zszedł z tronu i uklęknął na klęczniku. Diakon Kardynał Asystujący po prawej stronie powiedział donośnym głosem „Módlcie się”. Papież zdjął mitrę i wszyscy się modlili. Po małej chwili Diakon Kardynał Asystujący po lewej stronie powiedział donośnym głosem „Powstańcie”. Wszyscy wstali i Papież stojąc bez mitry przy klęczniku zaintonował hymn „Veni Creator Spiritus”, gdy Biskup Asystujący trzymał księgę a drugi świecę, którymi byli Patriarcha Jerozolimski i Arcybiskup Bari senior, uklęknął po pierwszych wersetach, wstał, przyjął mitrę, powrócił na tron i przy tronie zdjął mitrę i stał bez niej, podczas gdy kantorzy śpiewali hymn „Veni Creator Spiritus”. Po zakończeniu hymnu dwóch kantorów zaśpiewało werset „Emitte Spiritum Tuum” gdy dalej odpowiadali kantorzy, Papież zaś z księgi śpiewał modlitwę przy pomocy Najdostojniejszego Pana Kardynała de Monte Biskupa Asystenta z Porto, który przyszedł do tronu i usiadł na faldistorium[2] wedle zwyczaju. Po odśpiewaniu modlitwy przyszedł jako trzeci Najdostojniejszy Pan Kardynał Ludovisius z Adwokatem i Mistrzem Ceremonii, i Pan Adwokat wniósł trzecią prośbę usilnie, usilniej i najusilniej, a Pan Ceremoniarz bardzo krótko odpowiedział, Papież zaś siedząc odczytał z księgi postanowienie. Po jego obwieszczeniu Adwokat poprosił w imieniu Najdostojniejszego Pana Kardynał Ludovisia Prokuratora „Zarządź bulle”, a Papież powiedział „Zarządzamy”. Najdostojniejszy Pan Kardynał Ludovisius wstąpił ku tronowi, pocałował rękę Papieża i podziękował. I Adwokat prosił Protonotariuszy, Sekretarzy i Notariuszy obecnych i innych, aby z tej czynności sporządzili dokumenty i dokument i tak dalej, i trębacze zatrąbili, a na Placu Świętego Piotra i w Zamku Świętego Anioła wystrzeliły muszkiety. Papież wstając bez mitry zaintonował hymn „Te Deum” i tak dalej. Po odśpiewaniu przez kantorów hymnu Pan Kardynał Boncompagnus Diakon Asystujący po prawicy Papieża śpiewał „Módlcie się za nami Błogosławieni Izydorze, Ignacy, Franciszku, Tereso i Filipie” na co kantorzy odpowiedzieli „Ut Digni” i tak dalej, a Papież śpiewał modlitwę o kanonizowanych Świętych mianowicie: „Boże, który wielbiących Cię sławisz i w czci Świętych twoich nagradzasz dozwól łaskawie, abyśmy którzy Błogosławionych twoich Izydora, Ignacego, Franciszka, Teresę i Filipa wielbiącym duchem czcimy, odczuwali ich miłościwe wstawiennictwo, przez Chrystusa Pana naszego. Responsorium. Amen”. Po odśpiewaniu modlitwy, przy czym księgę trzymał Najdostojniejszy Pan Kardynał Biskup Asystent oraz dwóch akolitów trzymało świece, jak podczas pierwszej modlitwy o Duchu Świętym, Papież jeszcze stał i do tronu przyszedł oddalając się z swojego miejsca Najdostojniejszy Pan Kardynał de Este mający podczas mszy śpiewać Ewangelię, i śpiewał „Confiteor” wymieniając wszystkich kanonizowanych Błogosławionych po Świętych Apostołach. Po odśpiewaniu „Confiteor” powrócił na swoje miejsce między innymi Panami Kardynałami, a Papież mając przed sobą swój papieski krzyż, który trzymał Apostolski Subdiakon ubrany w szaty liturgiczne mający śpiewać epistołę, śpiewał „Modlitwami i Zasługami” i tak dalej wymieniając wszystkich kanonizowanych Błogosławionych. Następnie usiadł i otrzymał mitrę, i zostały zgaszone świece Papieża i te, które trzymali Oratorzy. W tej obecnej kanonizacji zostały zachowane wszystkie ceremonie mutatis mutandis jak w innych kanonizacjach dokonanych za czasów błogosławionej pamięci Sykstusa Papieża Piątego[3], Klemensa Papieża Ósmego[4] i Pawła Papieża Piątego[5] i tak dalej. Następnie Papież schodząc z papieskiego tronu szedł do małego tronu przy ołtarzu Świętych Apostołów ustawionego na stronie epistoły i została odśpiewana Hora Tertia z święta Świętego Grzegorza Wielkiego. Po odśpiewaniu tercji Papież ubrał wszystkie szaty pontyfikalne białego koloru dla odprawienia uroczystej mszy i po przygotowaniu zwyczajowych i należnych ceremonii śpiewał mszę z dnia świątecznego Świętego Grzegorza Wielkiego z drugą oracją kanonizowanych Świętych.
Oracja:
Boże, który wielbiących Cię sławisz i w czci Świętych twoich nagradzasz, dozwól łaskawie, abyśmy którzy Błogosławionych twoich Izydora, Ignacego, Franciszka, Teresę i Filipa wielbiącym duchem czcimy, odczuwali ich miłościwe wstawiennictwo. Przez Pana Naszego i tak dalej.
Sekreta:
Panie Boże, niech naszym ofiarom pomagają łaskawe wstawiennictwa twoich Świętych Izydora, Ignacego, Franciszka, Teresy i Filipa, aby święte tajemnice, w których ustanowiłeś źródło wszelkiej świętości, także nas uświęcały w prawdzie. Przez Pana Naszego i tak dalej.
Postkomunia:
Pochwalna ofiara, jaką złożyliśmy dziękując za twoich Świętych Izydora, Ignacego, Franciszka, Teresę i Filipa, za ich wstawiennictwem niech nas doprowadzi do wiecznego wychwalania twojego majestatu. Przez Naszego Pana i tak dalej.
Po odmówieniu ofertorium w czasie mszy Papież siedzi na tronie w mitrze i otrzymuje gremiale. I zostało dokonane złożenie ofiar ze świec, chlebów, beczułek, koszyczków z turkawkami, gołębiami i ptakami za poszczególnych kanonizowanych Świętych przez piętnastu Najdostojniejszych Panów Kardynałów Kongregacji Świętych Obrzędów i Ceremonii, i po lewej stronie na pierwszym miejscu Najdostojniejszego Pana Kardynała de Monte Biskupa Porto, który jest przewodniczącym Kongregacji, przychodzi Najdostojniejszy Pan Kardynał Ludovisius Prokurator Kanonizacji, który ofiarował Papieżowi wszystkie świece i koszyczki z turkawkami, gołębiami i ptakami, i siatki koszyczków z ptakami zostały przeze mnie rozerwane i ptaki poleciały. Na końcu mszy Papież udzielił odpustu zupełnego, który ogłosił Najdostojniejszy Pan Kardynał de Monte Biskup Porto Asystent. Obecni byli Najdostojniejsi Panowie Kardynałowie ubrani w białe szaty liturgiczne według ich stopni z spodnimi czerwonymi szatami, i przez cały dzień nosili czerwone szaty uroczyście obchodząc święto. Byli obecni Przewielebni Panowie Biskupi Asystenci, wśród których był Pan Gubernator Rzymu Biskup Rimini senior z liczby Biskupów Asystentów i Biskupów nie asystujących wszyscy ubrani w kapy oraz Penitencjarze Świętego Piotra ubrani w ornaty, Oratorzy Cesarza i Wenecjan, Ekscelencje Panowie Książę Fiani brat Papieża, Hrabia Nicolaus Ludovisius bratanek Papieża i Książe Aldobrandinus na podwyższeniu, Protonotariusze Apostolscy i Orator Ferrary oraz pozostali zwyczajni Prałaci i inni. Wodę do rąk Papieża przynieśli i podali Hrabia Nicolaus pierwszy, Książę Fiani drugi, Orator Wenecjan trzeci i Orator Cesarza czwarty. Ofertorium, mianowicie z tych rzeczy, które pozostały, i świeczniki oraz świece ołtarzowe zostały podzielone po połowie między Zakrystiana Apostolskiego i uczestniczących Mistrzów Ceremonii. W uroczystej mszy pontyfikalnej Biskupem Kardynałem Asystentem był Najdostojniejszy Pan de Monte Biskup Porto, Diakonem Kardynałem, który śpiewał Ewangelię, był Najdostojniejszy Pan Este. Diakonami Kardynałami Asystentami byli Najdostojniejsi Panowie Boncompagnus i Aldobrandinus. Łacińską epistołę śpiewał Pan Aloysius Subdiakon Apostolski, Ewangelię i epistołę po grecku śpiewali dwaj zwykli Grecy z Kolegium Greckiego. Dla poszczególnych kanonizowanych Świętych zostało dokonane ofertorium i za poszczególnych Świętych, ci którzy zarządzali wydatkami, rozdzielili należne dary królewskie gotowych szat i ofiarowanych pieniędzy; i przygotowali wszystkie szaty papieskie i to co konieczne pomimo, że była dokonywana jedyna kanonizacja i ceremonia. Dla Floreriis Papieża mieliśmy piątą część płótna.
Formuła orzeczenia kanonizacji:
Na cześć Świętej i Nierozłącznej Trójcy oraz dla podniesienia wiary Katolickiej i dla powiększenia religii Chrześcijańskiej powagą tegoż Boga wszechmogącego Ojca i Syna i Ducha Świętego, Błogosławionych Apostołów Piotra i Pawła oraz naszą, za radą naszych braci oświadczamy i stanowczo stwierdzamy, że błogosławionej pamięci Izydor Oracz patron Madrytu, Ignacy Loyola z miasta Azpeythia z Towarzystwa Jezusowego, Teresa od Jezusa de Ahumada z Avila założycielka zakonu Karmelitanek Bosych i Filip Neri Florentczyk założyciel Kongregacji Oratorium są Świętymi i mają zostać wpisani do Katalogu Świętych i ich do tegoż katalogu wpisujemy. Ustanawiając, aby przez Kościół Powszechny każdego roku w dzień śmierci Izydora, Ignacego, Franciszka i Filipa pobożnie i uroczyście było obchodzone ich święto i oficjum jako za jednego wyznawcę nie biskupa, natomiast Teresy jako tylko za dziewicę. Ponadto tą samą pełnią władzy wszystkim odczuwającym skruchę i wyspowiadanym, którzy w poszczególnym roku w te świąteczne dni pobożnie zbliżą się do ich grobu, miłosiernie uwalniamy z jednego roku i czterdziestu dni, natomiast przystępującym w poszczególnym roku w oktawę wymienionych świąt do grobu z czterdziestu dni nałożonych pokut.
Tłumaczenie Ks. Mieczysław Stebart COr
Dla Kwiaciarni (Floreriis) Papieża mieliśmy piątą część tkanin, które zostały położone na całej płaszczyźnie kaplicy i które zostały położone dla tej kanonizacji, jak mieliśmy w innych kanonizacjach.
My Mistrzowie Ceremonii, zarówno dwaj uczestniczący jak i dwaj nadliczbowi, mieliśmy pięć sutann czerwonych z delikatnej wełny i pięć „coctas” za każdego kanonizowanego Świętego, i mieliśmy także po sto dukatów „de stampis” za każdego dowolnego Świętego, w sumie tysiąc dukatów, za Świętego Izydora 200, za Świętego Ignacego 200, za Świętego Franciszka Ksawerego 200, za Świętą Teresę 200 i za Świętego Filipa 200. Dwaj nadliczbowi mieli za każdego bez różnicy Świętego dwadzieścia pięć, mianowicie pięćdziesiąt między dwóch, w sumie 250. Dwudziestu jeden tajnych Szambelanów Papieża włącznie z Mistrzem Kamery uczestniczących i nie uczestniczących, Sekretarz Brewiów Monarchów, Tajny Lekarz, Tajni Kapelani, Stróż Szat, Tajni Pomocnicy Kamery Papieskiej mieli po pięć sukni z kapturami dla każdego, w pieniądzach płaconych za każdego kanonizowanego Świętego: Tajni Szambelani Papieża uczestniczący, wśród których ja jestem, mieli za każdego Świętego trzysta dukatów „in stampis”, w sumie tysiąc pięćset dukatów, Podczaszy trzydzieści dukatów za każdego Świętego. Papież dla swojego utrzymania (propina?) miał pięćset dukatów „de stampis” za każdego kanonizowanego Świętego, których w sumie było dwa tysiące i pięćset dukatów. Podobnie mieli od każdego Prokuratora kanonizowanych Świętych wszyscy Najdostojniejsi Panowie Kardynałowie z Kongregacji Świętych Obrzędów i Ceremonii. Przełożony Kongregacji, którym jest Najdostojniejszy a Monte, który dokonał sprawozdania o wszystkich pięciu kanonizowanych Świętych, miał za każdego Świętego dwieście dukatów, w sumie tysiąc, inni Najdostojniejsi Kardynałowie sto za każdego w sumie pięćset, i wszyscy niżej wspomniani także mieli zyski (propinas?), mianowicie sumę za pięć propinis?, tak jak było pięciu kanonizowanych, a nawet gdyby każdy z osobna był kanonizowany: Przewielebni Panowie Audytorzy Roty, którzy prowadzili proces, Protonotariusz Apostolski ze stanowiska wyznaczony do kanonizacji, Sekretarz Świętej Kongregacji Obrzędów, Konsystorialni Adwokaci, którzy na publicznym konsystorzu wygłaszali przemówienia, oraz ten, który w dniu kanonizacji wnosił prośby, Pan Ioannes Ciampolus wszyscy po sto za każdego Świętego, Sekretarz Brewiów 1000 w sumie, Najprzewielebniejszy Pan Zakrystian 30 za każdego, Podzakrystian 20, quinque plicatas (pięciokrotnie?), Przełożony Świętego Pałacu (Magister Sancti Palatii) 25, w sumie 125, Zarządca fiskalny 25, pięciokrotnie, Śpiewacy Papieża 50, pięciokrotnie i od jednego 60, Diakon i Subdiakon Kaplicy 12, pięciokrotnie, dwóch Kleryków Kaplicy 8 za każdego Świętego, Klerycy Tajnej Kaplicy 6 za każdego Świętego, Stróż Szat Papieża 10 za każdego Świętego, Tajny Lekarz Papieża 12 za każdego Świętego, Tajni Pomocnicy Kamery Papieża 20 za każdego Świętego, Bussulantes Papieża 20 za każdego Świętego, Tajny Kredencjariusz Papieża 6 za każdego Świętego, Tajny Piwniczny (Buttiglierius?) Papieża 4 za każdego Świętego, Parafrenarii (?) Papieża 30 za każdego Świętego, Posłańcy Papieża 15 za każdego Świętego, Kwiaciarze (Florerii?) Papieża 15 za każdego Świętego, Odźwierni Papieża 10 za każdego Świętego, Strażnicy Żelaznych Bram 10 za każdego Świętego, Strażnicy Porządku 10 za każdego Świętego, Złamane Włócznie (Lancespezzatae) 24 za każdego Świętego, Kapitan Szwajcarów Papieża 25 za każdego Świętego, Kawalerzyści lekkozbrojni 20 za każdego Świętego, Trębacze Papieża 6 za poszczególnego Świętego, Muszkieterzy Zamku Świętego Anioła 4 za poszczególnego Świętego, Muszkieterzy Szwajcarscy 4 za poszczególnego Świętego, Tajni Scupatores Papieża 8 za poszczególnego Świętego, Muzycy Zamku Świętego Anioła 10 za każdego Świętego, Giermkowie Papieża 20 za każdego Świętego, Dzwonnik Świętego Piotra 2 za każdego. Dla każdego Świętego zostały przez deputatów wykonane wszystkie pontyfikalne szaty do kanonizacji z wyjątkiem, że dla Świętego Franciszka Ksawerego wykonali jeden złoty kielich z drogimi kamieniami wartości 3000 skudów, a dla Świętego Ignacego wykonali bardzo piękne i drogocenne szaty, które Papież podarował arcybiskupiemu kościołowi w Bolonii, i także szaty wykonane dla Świętej Teresy i Świętego Filipa Neri podarował temuż arcybiskupiemu kościołowi w Bolonii. Zostały ofiarowane także datki dla chorych umysłowo (Parafrenariis) przez deputatów kanonizacji Najdostojniejszych Panów Kardynałów Świętej Kongregacji Obrzędów i wielu innym, a te które zostały dokonane przez deputata kanonizacji Świętego Izydora Oracza w Bazylice Świętego Piotra, pozostały dla kapituły i dla Panów Kanoników Świętego Piotra, i z wydatków, które zostały dokonane za innych kanonizowanych Świętych, zostało uczynione pewne zestawienie, i Papież przekazał je na wojnę w Niemczech.
[1] Tekst łaciński, wydany w Wassilowsky, G.; Wolf H.; Päpstliches Zeremoniell in der frühen Neuzeit. Das Diarium des Zeremonienmeisters Paolo Alaleone de Branca während des Pontifikats Gregors XV (1621-1623), Münster 2007, 255-262.
[2] Krzesło składane.
[3] Kanonizacje za Sykstusa V: Ludwig Bertrand (25. 06. 1586), Diego de Alcalà (2. 07. 1588).
[4] Kanonizacje za Klemensa VIII: Jacek (17. 04. 1594), Rajmund de Peñaforte (29. 04. 1601).
[5] Kanonizacje za Pawła V: Franciszka Rzymianka (19. 05.1608), Karol Boromeusz (1. 11. 1610).