św. Jan Henryk Newman COr
1801-1890
św. Jan Henryk Newman, autor: Tomasz Wachowicz, olej na płótnie
John Henry Newman został przyjęty do Kościoła Katolickiego przez włoskiego pasjonistę O. Dominika Barberi, w Littlemore pod Oksfordem, 9 października 1845 roku. Składając katolickie wyznanie wiary opuścił tym samym definitywnie Kościół Anglikański. Mając czterdzieści cztery lata i będąc w pełni sił twórczych, zrezygnował z funkcji pastora w Kościele Uniwersyteckim, ze stanowiska wykładowcy w renomowanym Oriel College, z wielu przyjaźni, a także, co być może było dla niego najtrudniejsze, z dalszych prób reformowania anglikanizmu w duchu katolickim. Odchodził od ludzi i od miejsc, które kochał, kierując się ku ludziom i ku miejscom, których nie znał. Nie była to jednak decyzja pochopna. Była ona wynikiem głębokiej pewności, ta zaś wzrastała w Newmanie powoli przez modlitwę, lekturę Ojców Kościoła, pracę pisarską i duszpasterską, oraz zaangażowanie w Ruchu Oksfordzkim. W połowie życia Newman zrozumiał, że prawdziwy Kościół Chrystusa trwa w Rzymie, a nie w Cantenbury.
Trudno przecenić wpływ, jaki Newman wywarł zarówno na XIX wieczny anglikanizm, jak i katolicyzm. Nawet tak zaciekli jego przeciwnicy jak Kingsley chylili czoła przed siłą jego talentu. Przyjaciele oksfordzcy długo nie mogli się pogodzić z jego odejściem, zaś Anglikanie tworzący tak zwany High Church, zbliżony doktryną i liturgią do katolicyzmu, słusznie uważają Newmana za jednego ze swoich współzałożycieli.
Proza Newmana uchodziła i nadal uchodzi za jedno ze szczytowych osiągnięć literatury wiktoriańskiej.
Do Kościoła Katolickiego wniósł natomiast Newman nieznany dotąd sposób uprawiania teologii, kładąc większy niż dotychczas nacisk na osobiste przeżywanie wiary, mniejszy zaś na przyswajanie sobie jej obiektywnych prawd. Był konsekwentnym orędownikiem uznania praw laikatu, zwłaszcza w dziedzinie edukacji katolickiej, ukazywał rolę wykształcenia uniwersyteckiego.
Przedstawiamy Newmana jako świadka wiary. Wiary, która w pierwszym rzędzie skłoniła go do podjęcia próby odnowy Kościoła Anglikańskiego, następnie do powrotu do Rzymu, i wreszcie do twórczego zaangażowania się w życie Kościoła Katolickiego w Anglii. Jego wiara może stać się umocnieniem dla naszej wiary, gdyż, jak zobaczymy, pytania i wątpliwości, z którymi sam się borykał, są w znacznej mierze także naszymi pytaniami i wątpliwościami. Pomimo upływu ponad stu lat od jego śmierci, większość jego analiz nie straciła na aktualności. W kolejnych częściach naszego cyklu postaramy się wraz z Newmanem wpierw dostrzegać, a następnie rozwiązywać problemy, jakie stają lub są stawiane przed naszą wiarą. Wpierw jednak powiedzmy kilka słów o samym Newmanie.
Urodził się w Londynie 21 lutego 1801 roku, w rodzinie anglikańskiej o silnych tradycjach ewangelickich. Od wczesnego dzieciństwa wprowadzany w świat Biblii, mając szesnaście lat przeżył pierwsze głębokie nawrócenie. W trakcie studiów na Uniwersytecie Oksfordzkim zdecydował się, by zostać duchownym anglikańskim. W wieku dwudziestu siedmiu lat, w 1828 roku, objął funkcję pastora w kościele uniwersyteckim St. Mary. Głównym pytaniem, jakie go wówczas niepokoiło, było to, w jakiej mierze Kościół Anglikański jest wierny pierwotnemu chrześcijaństwu. Newman był przekonany, że anglikanizm jest via media między skrajnościami protestantyzmu i rzymskiego katolicyzmu. Widział jednocześnie, że wiele praktyk tego Kościoła pozostaje w niezgodzie z tradycją pierwszych wieków. Ruch Oksfordzki, którego był współtwórcą, zmierzał do odnowy anglikanizmu, do nadania mu blasku pierwotnego chrześcijaństwa. Niestety, pomimo wielkiego wysiłku włożonego w to przedsięwzięcie, rezultaty okazały się zniechęcające. Tendencje protestanckie i liberalne w anglikaniźmie były zbyt mocne, by można było go zreformować w duchu katolickim, klarowniej określając jego doktrynę i konsekwentniej wymagając przestrzegania jego dyscypliny. Zupełną klęską skończyły się też próby odłączenia Kościoła Anglikańskiego od Korony. Rozczarowanie Newmana było głębokie. I zapewne (przynajmniej z psychologicznego punku widzenia) to właśnie świadomość niedostatków anglikanizmu, nie zaś szczególna fascynacja Rzymem, skłoniła Newmana do przejścia na katolicyzm. Święcenia kapłańskie przyjął w Rzymie w 1847 roku, a w rok później założył w Birmingham Oratorium, wspólnotę zakonną żyjącą według reguły Filipa Nereusza, szesnastowiecznego świętego włoskiego.
Jako Oratorianin, Newman mógł poświęcić się tej pracy apostolskiej, którą najbardziej cenił i do której był przede wszystkim powołany – refleksji teologicznej nad bieżącymi wydarzeniami oraz próbom wyprowadzenia katolicyzmu angielskiego ze społecznej i kulturowej izolacji. Największy znawca myśli Newmana, nieżyjący już Ojciec Dessain, również Oratorianin, napisał, że w XIX wieku w Anglii przynależność do Kościoła Katolickiego była równie mało chwalebna jak przynależność do partii komunistycznej sto lat później. Newman postanowił to zmienić. Jego orężem stało się pióro.
Publicystyka, szkice historyczne, poezja, powieści, każda forma literacka nadawała się do tego celu, zaś siła jego talentu była taka, że nawet najbardziej nieprzejednani przeciwnicy czy to katolicyzmu w ogóle, czy Newmana osobiście, nie mogli pozwolić sobie na obojętność. Najbardziej znanym przykładem tej aktywności była Apologia Pro Vita Sua, książka opublikowana w 1864 roku jako odpowiedź na atak Kingsleya, anglikańskiego duchownego. Bez mała cała twórczość Newmana nosiła znamiona polemiki i nawet jego najbardziej wnikliwe analizy teologiczne powstawały pod wpływem chwili.
Na koniec powiedzmy jeszcze słowo o pozycji Newmana w Kościele Katolickim. O ile jako anglikanin był on konserwatywny, o tyle jako katolik często stawał po stronie zwolenników reformy Kościoła.
Będąc jak najdalszy od postaw liberalnych, wskazywał wszakże na potrzebę rzetelnego dialogu chrześcijaństwa ze światem. Widział postępującą sekularyzację i nie chciał, by Kościół zamykał oczy na ten fakt. Ta postawa sprawiła, że w oczach ówczesnej hierarchii katolickiej w Anglii Newman był człowiekiem dość kontrowersyjnym. Przez niemal dwadzieścia lat ciążyło nad nim podejrzenie o sprzyjanie tendencjom liberalnym. Dopiero w 1879 roku jego praca została w pełni doceniona. W uznaniu jego zasług dla Kościoła papież Leon XIII nadał mu tytuł kardynała.
Newman zmarł 11 sierpnia 1890 roku.
Beatyfikacja odbyła się 19 września 2010 roku w Birmingham przez papieża Benedykta XVI.
Kanonizacja odbyła się 13 października 2019 roku w Rzymie przez papieża Franciszka.
Wspomnienie liturgiczne: 9 października (w Polsce — 8 października)
Bibliografia (dostępna w bibliotece katolickiego liceum):
- Dessain, Charles Stephen. John Henry Newman – pionier odnowy Kościoła (Charles Stephen Dessain ; przeł. [z ang.] Mieczysław Stebart). Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha, 1989.
- Jan Henryk Newman (1801-1890). Kardynał Newman: 101 pytań i odpowiedzi (wyboru tekstów dokonał Jules M. Brady ; tł. oraz wstęp Krzysztof Wołodźko). Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia, 2006.
- Klenowski, Jarosław. Oprac. Newman i jego dzieło: wybór pism J. H. Newmana (opracował na podstawie dzieł Waltera Lipgensa: “John Henry Newman”Jarosław Klenowski. Warszawa: Wydawnictwo SS. Loretanek-Bernardynek, 1965.
- Newman, John H. Słowo, które nie przemija: ewangelia w kazaniach kardynała J. H. Newmana (John H. Newman, przeł. Tadeusz Mieszkowski). Warszawa: Pax, 1969.
- Newman, John Henry (1801-1890). Logika wiary; przeł. [z ang.] Paweł Boharczyk; wstęp Witold Ostrowski. Warszawa: Pax, 1989.
- Newman, John Henry (1801-1890). Rozmyślania i modlitwy; Poezje; przeł. [z ang.] i posłowiem opatrzył Zygmunt Kubiak. Warszawa: Pax, 1995.
- Newman, John Henry (1801-1890). Rozmyślania i modlitwy; przeł. [z ang.] Zygmunt Kubiak. Warszawa: Pax, 1973.
- Newman, John Henry (1801-1890). Apologia pro vita sua; tł. Stanisław Gąsiorowski. Warszawa: Fronda, 2009.
- Newman, John Henry (1801-1890). Rozmyślania i modlitwy; przeł. Zygmunt Kubiak. Warszawa: Pax, 1967.
- Newman, John Henry (1801-1890). Kalista; [tł. Eleonora Ziemięcka]. Warszawa: Fronda, 2009.
- Newman, John Henry (1801-1890). O wyższości katolicyzmu; przekł. i wprow. Jacek Dunin-Borkowski; oprac. i red. Sylwester Gaworek. Warszawa: Duc In Altum, 2006
- Stebart M.: John Henry Newman – oratorianin, „Oratoriana” 1995 nr 33, s. 90-93.
- Velocci G.: Newman, nieobecny ojciec Soboru Watykańskiego II, „Oratoriana” 2002 nr 45, s. 89-105.
- List Jana Pawła II z okazji dwusetlecia urodzin kard. Johna Henry’ego Newmana, w: „L’Osservatore Romano” nr 4/2001.